1.3 Trends en ontwikkelingen

Zorgvraag

Tussen de periode 1 oktober 2023 en 1 oktober 2024 is in de landelijke cijfers een stijging van 8.33% te zien, in het aantal aanspraken tot de Wlz voor de profielreeks GGZ-Wonen (GGZ-W). Op 1 oktober 2024 hebben landelijk in totaal 32.315 cliënten toegang tot Wlz uit de GGZ-W profielreeks. De dalende trend van het aantal cliënten met aanspraak tot de Wlz voor de profielreeks GGZ met voortgezet verblijf (GGZ-B) is ook in 2024 te zien. Op 1 oktober 2024 waren dit landelijk 1880 cliënten. Dit is een daling van 20,8% ten opzichte van 1 oktober 2023.

Instroom GGZ

Op 1 januari 2021 is de Wlz opengesteld voor mensen met een psychische stoornis die voldoen aan de hiervoor geldende zorginhoudelijke toegangscriteria* die het CIZ toetst. Na de openstelling resulteerde dit tot een aanhoudend hoge instroom van mensen met een psychische stoornis in de Wlz. Het gevolg hiervan is dat de houdbaarheid van de zorg voor zowel de personele inzet als voor de betaalbaarheid onder druk komt te staan.

Valente, de Nederlandse ggz, ZN, VNG, MIND en VWS hebben afgesproken zich in te spannen om te komen tot een beter passend zorgaanbod en ondersteuning voor deze doelgroep, en daarmee de instroom in de Wlz aanzienlijk te beperken. De belangrijkste inhoudelijke zaken hieromtrent zijn vastgelegd in de bestuurlijke afspraken. Meer informatie over deze gezamenlijke opgave is hier te vinden.

Gedurende 2024 heeft CZ zorgkantoor samen met gemeenten en zorgaanbieders verder gewerkt aan de gezamenlijke opdracht, maar heeft de VNG zich in de loop van september teruggetrokken uit de bestuurlijke afspraken.

De regioaanpak richt zich op samenwerking tussen zorgkantoren en gemeenten om de juiste zorg te bepalen en de instroom te verminderen.

Belangrijke punten zijn:

Bestuurlijke afspraken: Betere duiding van de toegangscriteria tot de Wlz, een regioaanpak, en langer durende Wmo-beschikkingen.
Aanpak en uitvoering: Elke zorgkantoorregio heeft een plan van aanpak opgesteld en er zijn hulpmiddelen en dashboards ontwikkeld om de voortgang te monitoren.
Lessen en successen: Verbeterde samenwerking tussen partijen, bewustwording van het proces, en een daling van de instroom in de Wlz GGZ-W. Belang van data-ondersteuning en betrokkenheid van het CIZ. Om tot een lange termijn aanpak te komen voor de Wlz is in 2024 gewerkt aan een lange termijn werkagenda die in 2025 vastgesteld moet worden.

Regio beeld

De landelijke cijfers zijn beschikbaar op het niveau van de zorgkantoorregio’s (bron KPMG).

Eindrapportage VWS: Rapportages KPMG en bestuurlijke aanjager ggz-Wlz | Publicatie | Regelhulp - Ministerie van VWS

* Informatiekaart Zorgpaden naar GGZ Wonen in de Wlz - Nederlandse Zorgautoriteit (overheid.nl)

Zorg anders vormgeven

We hebben in 2024 de focus op extramuralisering voortgezet. Dit hebben we gedaan door meer MPT en VPT in te kopen ten opzichte van verblijf. Daarnaast hebben we ingezet op de bewegingen. Deze zijn voornamelijk ingevuld door zorgaanbieders die de verschuiving van verblijf naar meer VPT hebben gemaakt. Deze bewegingen hebben mede gezorgd voor een vliegwiel van deze verandering. In 2024 zien we de trend van afname verblijf in een instelling en een toename in MPT, VPT en PGB. Van 2021 tot en met 2024 is het percentage verblijf in een instelling gedaald met 12,6% van alle verzilveringen in de CZ zorgkantoor regio’s. Hoogcomplexe zorg is geconcentreerd bij enkele aanbieders, waardoor de expertise geborgd is. De focus ligt hierbij vooral op het vormgeven van passende zorg voor mensen met problematiek vanuit meerdere sectoren (snijvlak).

Onderzoek Kansen, belemmeringen en behoeften in het (meer) scheiden van wonen en zorg

Voor welke GGZ-Wonen doelgroepen is het scheiden van wonen en zorg passend? Welke organisatie-specifieke obstakels (beleidsmatig, organisatorisch, systemisch, procesmatig) zijn er? Wat zijn de implicaties voor cliënten en hulpverleners bij het scheiden van wonen en zorg? Deze vragen stonden centraal in het onderzoek door het Verwey-Jonker Instituut in opdracht van CZ zorgkantoor naar de mogelijkheden en belemmeringen voor ggz-cliënten met een Wlz-indicatie. Uit het onderzoek kwam naar voren dat bij het scheiden van wonen en zorg generalisaties niet helpend zijn, dat verschillende domeinen onvoldoende op elkaar aansluiten en er duidelijke regelgeving nodig is.

De publicatie van het onderzoek is hier te vinden: Kansen, belemmeringen en behoeften in het (meer) scheiden van wonen en zorg

Passende zorg

Passende zorg is zorg die aansluit bij de wensen en behoeften van de cliënt. Deze zorg is beschikbaar wanneer nodig en is zowel effectief als efficiënt. Het doel van passende zorg is om bij te dragen aan het functioneren, welzijn en de kwaliteit van leven van cliënten. Zorg wordt samen met de cliënt tot stand gebracht en houdt rekening met maatschappelijke uitdagingen zoals schaarste en toekomstbestendigheid. Samenwerking met lokale gemeenschappen en organisaties is essentieel om een breed vangnet voor ondersteuning en zorg te creëren. Passende zorg gaat verder dan alleen het behandelen van ziektes of beperkingen. Het richt zich ook op gezondheid, preventie, herstel en zelfredzaamheid. Het draait om wat iemand nog wél kan, autonomie, hoe iemand wil leven, en het in verbinding staan met anderen. Daarnaast houdt passende zorg rekening met verschillen tussen mensen en doelgroepen, de woonomgeving, de sociale leefomgeving en de levensfase van iemand.

Rondom hoogcomplexe zorg vinden verschillende ontwikkelingen plaats. Er wordt overleg gevoerd tussen gemeentes, zorgaanbieders en zorgkantoren over het inrichten van passende zorg voor hoogcomplexe cliënten. Deze cliënten kampen met multiproblematiek, hebben vaak een verslavingsachtergrond en vallen uit binnen de bestaande zorgstructuren. Deze vorm van zorg is domein-overstijgend en betreft een combinatie van Wlz en Wmo.

Significant heeft een rapportage uitgebracht over het zorgvraagstuk en de woonbehoefte van de meest complexe cliënten in Nederland, getiteld ’Langdurig Klinisch Wonen’. Op basis van dit rapport wordt landelijk gewerkt aan woonoplossingen voor zeer hoogcomplexe cliënten. Dit zijn cliënten die momenteel vanwege een gebrek aan passende zorg verblijven in het justitiële of forensische veld, maar behoefte hebben aan beveiligd en langdurig wonen. Omdat het hier om woonvoorzieningen gaat, zal de Wlz grotendeels van toepassing zijn op deze cliënten. Daarom werken de zorgkantoren en Zorgverzekeraars Nederland (ZN) mee aan dit project, dat in 2025 zal worden voortgezet.

In 2024 is ook gestart met twee andere werkagenda's: de afstemming tussen forensische zorg en reguliere zorg en passende zorg bij dakloosheid en maatschappelijke opvang (MO). Aan beide werkagenda's wordt ook in 2025 verder gewerkt, in samenwerking met het ministerie van VWS en verschillende betrokken brancheverenigingen zoals, ZN, VNG, VGN, dNLggz, Valente, MIND en DJI.

Regionale samenwerking

2024 heeft in het teken gestaan om de verbinding en samenwerking te intensiveren tussen zorgaanbieders en CZ zorgkantoor. Gezamenlijk en binnen wettelijke mogelijkheden hebben we in de regio's de doelstellingen bepaald en maken we keuzes hoe deze te realiseren. Samenwerking is essentieel om te kunnen blijven werken aan toekomstbestendige zorg. In de regiobijeenkomsten staat centraal dat we werken aan gezamenlijke aandachtspunten waarbij vertrouwen, ruimte geven en nemen, openheid, transparantie, lef tonen en een gemeenschappelijke toekomstvisie nog steeds de elementen zijn die hierin terugkomen. In 2024 hebben we bij de regiobijeenkomsten de gemeenten betrokken. We zien de samenwerking met de gemeenten als essentieel en noodzakelijk om de uitdagingen van de GGZ aan te pakken.

In 2024 hebben we het regionaal stimuleringsbudget voortgezet. Het regionaal stimuleringsbudget dient als een impuls voor ontwikkelideeën op knelpunten in de regio's. Aanbieders kunnen hiermee gezamenlijk deze knelpunten aanpakken en oplossen.

Door regionale verschillen merken we dat denken vanuit de regio de juiste focus geeft op passende zorg. Samen met zorgaanbieders hebben we regionale knelpunten bepaald en de richting voor samenwerking vastgesteld. In 2024 hebben we meer ingezet op samenwerking met gemeenten, gezien de belangrijke samenloop tussen de Wmo en de Wlz. In sommige regio's verloopt de samenwerking met gemeenten soepel en levert positieve resultaten op. In andere regio's is de samenwerking minder intensief, wat kan komen door lokale omstandigheden en prioriteiten. Desondanks blijven we ons inzetten om ook in deze regio's de samenwerking te versterken en te verbeteren.

Innovatie

Zorgaanbieders die (gezamenlijk) werken aan innovatie faciliteren we, bijvoorbeeld door kennis te delen of door gezamenlijk te zoeken naar financieringsmogelijkheden. Ook in 2024 hebben we ons gefocust op de voortgang van de lopende projecten vanuit 2022. Deze projecten zijn:

Verslavingszorg op locatie

Novadic-Kentron biedt verslavingszorg op locatie als aanvulling op de woonzorg. Dit initiatief helpt zorgaanbieders om bewoners met een verslaving de juiste ondersteuning te bieden, zonder dat zij hoeven te verhuizen. Zorgverleners worden getraind om verder te kijken dan de verslaving en dit niet meer als contra-indicatie te zien. Hierdoor krijgen mensen met een verslaving op de lange termijn betere zorg en meer zekerheid.

De tussentijdse evaluatie toont positieve resultaten in de plaatsbaarheid van cliënten en een toegenomen kennisniveau bij zorgpersoneel. De eindevaluatie vindt plaats in 2025.

Robotica in de zorg

Bij het Regionaal Autisme Centrum wordt robotica ingezet om mensen met psychiatrische problematiek te ondersteunen. De tussentijdse evaluatie toont positieve resultaten op het gebied van zelfstandigheid, zelfredzaamheid, afhankelijkheid en kwaliteit van leven. Cliënten die Robotmaatje gebruiken, worden steeds zelfstandiger naarmate ze langer met de robot werken. Robotmaatje geeft op vaste tijden verbale herinneringen voor dagelijkse taken zoals douchen en afwassen, wat zorgt voor rust en vertrouwen bij de cliënten. Dit vergroot hun welzijn en kwaliteit van leven. Sommige cliënten zien de robot zelfs als een vriend. Door de ondersteuning van Robotmaatje hebben begeleiders meer tijd voor complexere hulpvragen. De eindevaluatie vindt plaats in juni 2025.

(Tussentijdse) resultaten uit deze projecten zullen in de komende jaren gedeeld worden op onze website: Voorbeelden uit de praktijk GGZ - CZ zorgkantoor.

Spraakgericht rapporteren

In 2025 verwachten we een toename in het gebruik van spraakgestuurd rapporteren binnen de zorgsector. Deze groei wordt gedreven door de toenemende druk op de zorgsector. Met een groeiende vraag naar zorg en een tekort aan zorgpersoneel, biedt spraakgestuurd rapporteren mogelijk een oplossing om de efficiëntie te verhogen en de werkdruk te verlagen. Bovendien kan het bijdragen aan de kwaliteit van de zorg door nauwkeurige en gedetailleerde rapportages te faciliteren, wat essentieel is voor goede zorg.

Wel blijft het belangrijk om bij de inzet van generatieve AI te blijven denken aan informatiebeveiliging, zoals bescherming van persoonsgegevens.

Duurzaamheid

Verduurzamen is niet meer vrijblijvend. Om in de toekomst zorg voor onze cliënten te blijven leveren is verduurzaming van de zorg noodzakelijk. CZ groep heeft zich geconformeerd aan de Green Deal Duurzame Zorg (GDZ) en fungeert hierin als aanjager. De focus binnen de Wlz ligt voornamelijk op het terugdringen van de CO2 uitstoot en circulariteit.

In 2024 hebben we duurzaamheidsdialogen gevoerd met meerdere zorgaanbieders. Uit deze dialogen hebben we de good practices gedefinieerd en de praktische implementatie hiervan beschreven in infographics. Deze good practices worden door CZ groep landelijk gedeeld.

In januari 2025 is een nieuwe uitvraag gedaan over verduurzamingsthema’s om te komen tot een overzicht en een stand van zaken van het thema verduurzaming. Vanuit dit overzicht bepalen we thema’s voor gesprekken en kunnen we zorgaanbieders aan elkaar linken wanneer een goed voorbeeld gezocht wordt.

Kwaliteit
Signalen

In de 6 CZ zorgkantoor regio’s zijn ook voor 2024 signalen ontvangen van cliënten en naasten.

De signalen richten zich vooral op organisatieproblemen zoals onjuiste wachtlijststatussen en classificaties. Een actuele en volledige wachtlijst is cruciaal om vraag en aanbod in balans te brengen. Meer informatie hierover is te vinden in het voorschrift zorgtoewijzing, hoofdstuk 2.

Zorgbeëindiging is een terugkerend thema. Niet alle zorgaanbieders kennen de te doorlopen stappen en de rol van de dossierhouder/coördinator zorg thuis. Wat van zorgaanbieders wordt verwacht, staat beschreven in hoofdstuk 6 van het Voorschrift zorgtoewijzing. Met zorgaanbieders waarbij dit een terugkerend thema is hebben we het afgelopen jaar gesprekken gevoerd.

Ook passende zorg komt veel terug, waarbij de meest voorkomende signalen zijn dat cliënten voor pgb moeten kiezen omdat een zorgaanbieder niet gecontracteerd is voor ZIN. We proberen in het contracteringsproces te kijken naar wat voor zorgaanbod nog mist in de regio’s, echter moeten zorgaanbieders zichzelf inschrijven bij het zorgkantoor om een contract te krijgen en ze moeten voldoen aan bepaalde voorwaarden, voordat we een contract met ze aan kunnen gaan.

Een laatste veelvoorkomend signaal betreft de overschrijding van afwezigheidsdagen, vaak genoemd onder het onderwerp ‘overig’. In de Informatiekaart afwezigheid in de langdurige zorg staat beschreven in welke situaties afwezigheid van een cliënt bekostigd kan worden. Echter hebben we het afgelopen jaar ook geleerd dat er casussen zijn waar, in gezamenlijkheid met de zorgaanbieder, kritisch moet worden gekeken of deze afwezigheidsdagen nog verlengd kunnen worden. We hebben hierover contact gezocht met de zorgaanbieders die het betreft en in sommige gevallen coulance kunnen toepassen.

Gesprekken over kwaliteit

Voor 2024 hebben we als CZ zorgkantoor voor de invulling van de kwaliteitsdialogen nog gebruik gemaakt van de voorlopige kwaliteitsuitgangspunten als leidraad voor het gesprek. Daarnaast hebben we de resultaten van de kwaliteitsdialogen van 2023 gebruikt als inspiratiebron.

In juli 2024 heeft Zorginstituut Nederland het Kwaliteitskader woonzorg in de langdurige ggz (new window) opgenomen in het openbaar Register en vanaf dat moment is de implementatie gestart. Veel zorgaanbieders zijn inmiddels aan de slag met de 0-meting. Zoals te lezen in het kwaliteitskader dient voor juni 2025 de 0-meting ingevuld te zijn met daaruit volgend een plan van aanpak. In 2025 gaan we hierover met zorgaanbieders en cliënten in gesprek.

We voeren al enkele jaren locatiebezoeken uit bij de gecontracteerde zorgaanbieders. Het doel van deze bezoeken is om een algemeen beeld te vormen van de ingekochte zorg en de verschillende locaties van de zorgaanbieders. Naast deze locatiebezoeken voeren we in 2025 ook themabezoeken uit.

Snijvlakproblematiek

Landelijk is er groeiende aandacht voor de snijvlakken tussen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en de gehandicaptenzorg (GZ). Veel cliënten hebben complexe zorgvragen die zowel psychische aandoeningen als verstandelijke beperkingen omvatten. Er wordt steeds meer samengewerkt tussen GGZ- en GZ-zorgaanbieders om passende zorg te bieden. De snijvlakproblematiek in de langdurige GZ en GGZ verwijst naar de uitdagingen die ontstaan wanneer zorg voor mensen met een verstandelijke beperking en zorg voor mensen met psychische aandoeningen elkaar overlappen. Dit kan leiden tot situaties waarin cliënten tussen wal en schip vallen omdat de zorgsystemen niet goed op elkaar zijn afgestemd. Deze problematiek ontstaat vaak door verschillen in benaderingen, financiering en verantwoordelijkheden tussen de twee zorgsectoren. Graag gaan wij met zorgaanbieders in gesprek over deze snijvlakproblematiek.

Met het themabezoek willen wij een beter beeld krijgen van de daadwerkelijk zorgvraag en -wensen van cliënten op het snijvlak van de GGZ en GZ. Daarnaast willen wij inzicht krijgen in de knelpunten en goede voorbeelden op dit thema. We verzamelen kennis en krijgen een beter inzicht in de snijvlakproblematiek GZ/GGZ. We brengen de verschillen tussen de twee sectoren in kaart, zowel qua zorginvulling als beleid rondom deze doelgroep. We willen ook ontdekken wat de sectoren van elkaar kunnen leren. We bezoeken zowel GZ- als GGZ-zorgaanbieders.

Cliëntenraadbijeenkomsten

In december 2024 hebben we twee cliëntenraadbijeenkomsten georganiseerd over het ‘Kwaliteitskader woonzorg in de langdurige ggz’, en speciale aandacht voor de rol van ervaringsdeskundigen. Het is belangrijk dat cliënten op de hoogte zijn van het kwaliteitskader, zodat zij weten wat ze van de zorgorganisatie mogen verwachten. Ervaringsdeskundigen van NovaFarm-Grip en CZ hebben uitgelegd waarom hun rol cruciaal is en hoe ze kunnen bijdragen aan de zorg voor cliënten.