1.2 Trends en ontwikkelingen

Zorgvraag

Tussen de periode 1 oktober 2022 en 1 oktober 2023 is een stijging van 14% te zien in het aantal aanspraken tot de Wlz voor de profielreeks GGZ-Wonen (GGZ-W). Op 1 oktober 2023 hebben landelijk in totaal 29830 cliënten toegang tot Wlz uit de GGZ-W profielreeks. De procentuele stijging tussen 2022 en 2023 is 50% lager dan het procentuele verschil tussen 1 oktober 2021 en 1 oktober 2022. Toen zagen we voor de profielreek GGZ-W een stijging van 29,7% ten opzichte van het voorgaande jaar. Landelijk heeft 46,7% van de cliënten een 3GGZ-W profiel.

De dalende trend van aantal cliënten met aanspraak tot de Wlz voor de profielreeks GGZ met voortgezet verblijf (GGZ-B) is ook in 2023 te zien. Op 1 oktober 2023 waren dit landelijk 2375 cliënten. Dit is een daling van 15,5% ten opzichte van 1 oktober 2022. De daling is 3% meer ten opzichte van vergelijkbare periode tussen 2021 en 2022.

Instroom GGZ

Op 1 januari 2021 is de Wlz opengesteld voor mensen met een psychische stoornis die voldoen aan de hiervoor geldende zorginhoudelijke toegangscriteria* welke het CIZ toetst. Dit heeft geresulteerd in een aanhoudend hoge instroom van mensen met een psychische stoornis in de Wlz. Het gevolg hiervan is dat de houdbaarheid van de zorg voor zowel de personele inzet als financieel onder druk komt te staan. Valente, de Nederlandse ggz, ZN, VNG, MIND en VWS hebben afgesproken zich in te spannen om te komen tot een beter passend zorgaanbod en ondersteuning voor deze doelgroep, en daarmee de instroom in de Wlz aanzienlijk te beperken. De belangrijkste inhoudelijke zaken hieromtrent zijn vastgelegd in de bestuurlijke afspraken. Meer informatie met betrekking tot deze gezamenlijke opgave is hier te vinden.

Regio beeld

De landelijke cijfers zijn beschikbaar op het niveau van de zorgkantoorregio’s (bron KPMG).

Haaglanden West-Brabant Zuid-Hollandse eilanden Zuid-Limburg Zeeland Zuidoost-Brabant

* Informatiekaart Zorgpaden naar GGZ Wonen in de Wlz - Nederlandse Zorgautoriteit (overheid.nl)

Zorg anders vormgeven

Zorgaanbieders ervaren de ruimte en tonen lef om de zorg samen anders vorm te geven. De langdurige GGZ vindt zo min mogelijk plaats in intramurale voorzieningen, maar vooral thuis of in geclusterde voorzieningen met het gevoel van thuis. In 2023 zien we een afname in het percentage verblijf in een instelling en een toename in MPT, VPT en PGB. Hoogcomplexe zorg is geconcentreerd bij enkele aanbieders, waardoor de expertise geborgd is. De focus ligt hierbij vooral op het vormgeven van passende zorg voor mensen met problematiek vanuit meerdere sectoren (snijvlak).

Regionale samenwerking

Om kwalitatief, toegankelijke en doelmatige zorg binnen de GGZ te realiseren, richt het inkoopbeleid zich op de 4 kernelementen; passende zorg, innovatie, bedrijfsvoering en duurzaamheid. Regionale samenwerking ten aanzien van de kernelementen is hierbij het uitgangspunt. Focus voor maatwerk in de regio, waarbij samenwerking nodig is om regionale knelpunten sector- en domeinoverstijgend op te lossen. 2023 heeft in het teken gestaan om nog meer de verbinding en samenwerking op te zoeken tussen zorgaanbieders en zorgkantoor. Gezamenlijk en binnen wettelijke mogelijkheden hebben we in de regio's de doelstellingen bepaald en maken we keuzes hoe deze te realiseren. Samenwerking is essentieel om te kunnen blijven werken aan toekomstbestendige zorg. In de voortgezette regiobijeenkomsten staat centraal dat we werken aan gezamenlijke aandachtspunten waarbij vertrouwen, ruimte geven en nemen, openheid, transparantie, lef tonen en een gemeenschappelijke toekomstvisie nog steeds de elementen zijn die hierin terugkomen.

In 2023 hebben we het regionaal stimuleringsbudget geïntroduceerd. Het regionaal stimuleringsbudget dient als een impuls voor ontwikkelideeën op knelpunten in de regio's. Aanbieders kunnen hiermee gezamenlijk deze knelpunten aanpakken en oplossen.

Passende zorg

Rondom hoogcomplexe zorg spelen diverse ontwikkelingen. Tussen gemeentes, aanbieders en zorgkantoor wordt gesproken over het inrichten van passende zorg voor hoogcomplexe cliënten: cliënten die multi problematiek kennen, vaak een verslavingsachtergrond hebben en uitvallen binnen de reeds bestaande zorg. Deze zorg is domein overstijgend: een samengaan van Wlz en Wmo.

Significant heeft rond het zorgvraagstuk en de woonbehoefte van de meest complexe cliënten in Nederland een rapportage uitgebracht: Langdurig Klinisch Wonen*. Landelijk wordt er vanuit dat rapport gewerkt aan wonen voor zeer hoogcomplexe cliënten. Dit zijn cliënten die nu vanwege gebrek aan passende zorg verblijven binnen met name het justitiële/forensische veld, maar die behoefte hebben aan beveiligd, zeer langdurig wonen.

Daar het om wonen gaat zal de Wlz grotendeels van toepassing zijn op deze cliënten en daarom wordt aan dit project vanuit de zorgkantoren, vanuit ZN meegewerkt. Dit gaat in 2024 zijn vervolg kennen.

* Rapportage-LKW-definitief-14-11-2023.pdf (significant.nl)

Innovatie

Zorgaanbieders die (gezamenlijk) werken aan innovatie faciliteren we, bijvoorbeeld door kennis te delen of door gezamenlijk te zoeken naar financieringsmogelijkheden.

In 2023 hebben we ons gefocust op de voortgang van de lopende projecten vanuit 2022. Deze projecten zijn:

Verslavingszorg op locatie (Novadic-Kentron). Zorgaanbieders kunnen onvoldoende toegerust zijn om mensen met verslaving de juiste ondersteuning te bieden. Door in aanvulling op de woonzorg verslavingsbegeleiding op locatie aan te bieden kan de bewoner met verslaving blijven wonen bij de aanbieder of worden toegelaten.
Zorgondersteuning voor mensen met psychiatrische problematiek d.m.v. robotica (Regionaal Autisme Centrum)
Emogy (Autismepunt) EMOGY | Zorginnovatie

(Tussentijdse) resultaten uit deze projecten zullen in de komende jaren gedeeld worden.

Bedrijfsvoering

Om te kunnen blijven voldoen aan de toenemende zorgvraag is het van belang optimalisatie en doorontwikkeling te maken op gebied van bedrijfsvoering. Door beter in beeld te krijgen hoe de bedrijfsvoering is opgebouwd kunnen wij ondersteunen en stimuleren door onder andere het delen van goede voorbeelden van organisaties. Spiegelinformatie over onderdelen van de bedrijfsvoering is gedeeld tijdens de bestuurlijke overleggen. Zo kunnen aanbieders zich vergelijken met andere zorgaanbieders uit de regio.

Duurzaamheid

Verduurzamen is niet meer vrijblijvend. Om in de toekomst zorg voor onze cliënten te blijven leveren is verduurzaming van de zorg noodzakelijk. CZ groep heeft zicht geconformeerd aan de Green Deal Duurzame Zorg (GDZ) en fungeert hierin als aanjager. De focus binnen de Wlz ligt voornamelijk op het terugdringen van de CO2 uitstoot en circulariteit.

In 2023 hebben we het thema duurzaamheid bespreekbaar gemaakt in de bestuurlijke overleggen. Daarnaast hebben we in het najaar van 2023 een inspiratiesessie Duurzaamheid gehouden waarin zorgaanbieders duurzaamheidsinitiatieven met elkaar hebben gedeeld. Om de komende jaren meer zorgaanbieders te stimuleren en faciliteren in het realiseren van duurzame zorg houden we duurzaamheidsdialogen met meerdere geselecteerde zorgaanbieders. De geselecteerde zorgaanbieders zijn aanbieders die op bepaalde pijlers van de GDZ al stappen hebben gezet. De uitkomst van de dialogen delen we actief met het veld zodat andere zorgaanbieders handvatten hebben om verder te verduurzamen.

Kwaliteit

In de 6 CZ zorgkantoor regio’s zijn in totaal 56 signalen van cliënten en naasten ontvangen in 2023. De signalen gaan met name over het nakomen van afspraken en dossierhouderschap. Bij het nakomen van afspraken gaat het om stopzetting zorg en het volgen van de bijbehorende procedure en het niet (tijdig) aanleveren van een rekenmodule. In het geval van dossierhouderschap neemt de zorgaanbieder niet altijd de verantwoordelijkheden op zich die hierbij horen. Meer informatie over deze onderwerpen is te vinden in Voorschrift Zorgtoewijzing 2024 hoofdstukken 6.3, 2.8.3 en 4.2.3.

Het veld is bezig met het ontwikkelen van een kwaliteitskader voor de GGZ. Naar verwachting is een kwaliteitskader voor de GGZ in de zomer van 2024 gereed en kunnen we deze gaan gebruiken voor de kwaliteitsdialogen in 2025. Met het ontbreken van een definitief kwaliteitskader voor de GGZ hebben we voor de invulling van de kwaliteitsdialogen in 2023 opnieuw de START methodiek gebruikt als leidraad voor het gesprek. Daarnaast hebben we de resultaten van de kwaliteitsdialogen van 2022 gebruikt als inspiratiebron. De zorgaanbieders hebben een terugkoppeling van de kwaliteitsdialoog ontvangen met daarin de voortgang van de ontwikkelpunten van het voorgaande jaar, sterke punten van de organisatie en ontwikkelpunten voor het komende jaar.

In november 2023 hebben we twee cliëntenraadbijeenkomsten georganiseerd, met als thema ‘de toekomst van de zorg’. Vanuit de voorbeelden van Levantogroep rondom radicale vernieuwing en Regionaal Autisme Centrum over de bedrijfsvoering gericht op meer digitale zorg in plaats van fysieke zorg, zijn we met de aanwezige cliëntenraadsleden in gesprek gegaan over hoe zij betrokken worden en zouden willen zijn bij dergelijke keuzes.

Langdurige GGZ nu en in de toekomst

Vanuit onze visie op de langdurige GGZ hebben we in 2023 ingezet op zorg anders vormgeven en veerkrachtig samenwerken.

We hebben meer ingezet op zorg vanuit een volledig pakket thuis (VPT). We zien in VPT een deel van de oplossing voor de druk op de toegankelijkheid en de schaarste op de arbeidsmarkt. We merken dat zorgaanbieders in de GGZ het VPT nog een spannende zorgvorm vinden, vooral gericht op de afschaling van zorg. De bijkomende problematiek rondom huisvesting zorgt er eveneens voor dat VPT nog niet al te vaak wordt ingezet. In 2023 zijn we gestart met een cliëntreis met betrekking tot VPT, de resultaten hiervan worden in 2024 gedeeld.

Samenwerken in de regio is als uitgangspunt geframed en heeft door het regionale stimuleringsbudget een impuls gekregen. Door de regionale verschillen merken we dat denken vanuit de regio de juiste focus geeft op passende zorg. Door gezamenlijk met zorgaanbieders de regionale knelpunten te bepalen is de richting bepaald voor de samenwerking in de regio.